De voorloper van New York
Nieuw-Amsterdam was de naam van de zeventiende-eeuwse versterkte nederzetting in de provincie Nieuw-Nederland die later zou uitgroeien tot wat nu de stad New York is.
De provincie Nieuw-Nederland en de citadel waarin Fort Amsterdam was gelegen, zijn respectievelijk in 1624 en 1625 gesticht op gezag van de Staten Generaal onder het gedelegeerde bestuur van de West-Indische Compagnie. Fort Amsterdam was gelegen op de strategische zuidelijke punt van het eiland Manhattan.
Nieuw-Amsterdam moest dienen als hoofdzetel van de Nederlandse kolonisten die daar de bonthandel (vooral bevervellen) moesten ontwikkelen voor de compagnie in vooral de Hudson-vallei en ten behoeve van de economische en sociale bevordering van het gebied.
Nieuw-Amsterdam groeide, vooral na het toekennen van stadsrechten in 1653, uit tot de grootste Nederlandse koloniale nederzetting in Noord-Amerika en bleef in Nederlandse handen tot november 1674, toen het uiteindelijk aan de Engelsen werd afgestaan in de Vrede van Westminster.
Daarvóór kwam het gebied voor een korte periode onder Engels gezag te staan toen zonder oorlogsverklaring vier Engelse fregatten de haven van Nieuw-Amsterdam binnenvoeren op 27 augustus 1664 en de provincie Nieuw-Nederland opeisten voor de Engelse koning. Zo kwam de Tweede Engels-Nederlandse Oorlog tot stand, die besloten werd met de Vrede van Breda in 1667 waarin Nederland afzag van zijn aanspraak op zijn overzeese provincie, zonder hier echter afstand van te doen.
Henry Hudson
De eerste beschreven ontdekkingstocht door de Nederlanders van het gebied wat nu New York Bay genoemd wordt, was in 1609 met de reis van Henry Hudson. Hudson werd belast door De Kamer van de VOC in Amsterdam met het ontdekken van een nieuwe doorgang naar Tartarije en China. De eerste 15 jaar in het bestaan van de kolonie werd het eiland Manhattan slechts spaarzaam gebruikt door de Nederlanders.
De kolonie was als steeds bedoeld als een winstgevende onderneming en niet als een middel om de Nederlandse cultuur over te brengen. Verder stroomopwaarts langs de Hudson lagen beverrijke en onontgonnen wouden. De handelaren van de compagnie konden hier direct met de indiaanse jagers onderhandelen over de huiden in ruil voor goedkope Europese handelswaar zoals alcohol en vuurwapens.
Nederzetting
In 1625 liet men nog een fort en een nederzetting bouwen op de zuidelijke punt van Manhattan. De WIC had het gebied inmiddels gekocht van de indianen voor het luttele bedrag van zestig gulden. Dwars over het eiland stond een rij houten paaltjes, om het Nederlandse deel van dat van de indianen te scheiden. Op het Nederlandse gedeelte stond het Fort Amsterdam, het gouverneurshuis en barakken voor de soldaten.
Op Manhattan ontstonden enkele dorpjes zoals Breukelen (het huidige Brooklyn) en Heemstede (het huidige Hempstead). In totaal hebben er naar schatting zo’n 350 houten huisjes gestaan. Overigens waren de Nederlanders niet de enige bewoners van het gebied. Er waren ook Belgen, Duitsers en Britten. Pas vanaf 1626 kreeg het de naam Nieuw Amsterdam.
Ondanks de twee forten op Manhattan waren de handelspost en de nederzetting een gemakkelijke prooi. Tegen de verwachtingen in was de immigratie niet op gang gekomen. Het was voor Nederlanders aantrekkelijker om in het welvarende Amsterdam te blijven, dan te emigreren naar Manhattan. In het jaar 1664 veroverden de Engelsen Nieuw Amsterdam. In die tijd was de Nederlander Peter Stuyvesant de directeur-generaal op het eiland.
Hij probeerde de kolonie te verdedigen, maar kreeg geen medewerking van de Nederlanders. Zij waren ontevreden geweest over zijn dictatoriale optredens. Zo werd Nieuw Amsterdam zonder slag of stoot overgedragen aan de Engelsen, die de nederzetting naar de hertog van York vernoemden. De overdracht vond plaats op 24 september 1664. Op 12 juni 1665 wordt Thomas Willit de eerste Engelse burgemeester van New York.
Plannen voor het maken van een fort dat de monding van de rivier de Hudson (en de noordelijker gelegen nederzettingen zoals Albany) zou beschermen, leidde ertoe dat uiteindelijk in 1626 Fort Amsterdam werd gesticht, op de locatie waar vandaag de dag ongeveer het US Custom House staat, net naast Battery Park.
Peter Stuyvesant
In 1645 werd Peter Stuyvesant verkozen om in Nieuw-Amsterdam de vorige gouverneur Willem Kieft te vervangen. Hij slaagde erin de stad te beschermen tegen aanvallen van Indianen en het gebied uit te breiden, onder meer met land dat bekendstond als Nieuw-Zweden. Onder zijn strenge regime heerste er geen volledige godsdienstvrijheid.
Met Peter Stuyvesant kreeg Nieuw-Nederland (dat bestond uit Nieuw-Amsterdam en de andere forten/nederzettingen in de buurt zoals Fort Oranje, op de plek waar nu Albany ligt) in 1645 zijn beruchtste leider. Stuyvesant was eerder werkzaam geweest voor de WIC in het Caribisch gebied en had daar bij een slag om Sint-Maarten een been verloren.
Hij stond bekend als een kille en strenge man en kwam als directeur-generaal al snel in conflict met de bewoners van Nieuw-Amsterdam. Zij eisten meer inspraak in het beleid van de kolonie, Stuyvesant achtte dat namens de WIC niet zo verstandig. De tegenstelling bleef tot het einde van de kolonie bestaan, zonder dat die echt tot gewelddadige conflicten leidde.
Overblijfselen
Overblijfselen uit de eerste periode van Nieuw-Amsterdam zijn er nauwelijks. Wel is er in huidig Pearl Street nog een deel van de funderingen te vinden van het Taverne Lovelace uit 1670 dat vlakbij het voormalige stadhuis lag (zie foto). Dit wordt ook wel het Stadt Huys Block genoemd.
De Nederlandse invloed in New York en de Amerikaanse taal en cultuur zijn nog steeds tastbaar. Denk aan namen als Brooklyn (Breuckelen), Harlem (Haerlem), Wall Street (ooit de buitenste straat van Nieuw-Amsterdam waar een wal als verdedigingsmuur stond), Pearl Street (Parel Straat), Stuyvesant sigaretten, Long Island (Lange Eylandt) en vele anderen, die via een mix van Nederlandse en Britse invloeden verbasterd zijn.
De Bowery, nu een bekende buurt, is afkomstig van het woord boerderij. Invloedrijke mensen in de kolonie zoals Stuyvesant hadden buiten de stad boerderijen en grondgebied, onder andere ter hoogte van de Bowery, bij het huidige East Village. De Bronx is dan weer niet vernoemd naar een Nederlander, wat vaak wordt gedacht. Die naam komt indirect van de Zweed Jonas Bronck, een immigrant in de Nederlandse kolonie, die land had nabij de huidige Bronx River.
Wie nu naar New York City gaat, ziet weinig meer terug van de oorspronkelijke kolonie. Zoek je goed, dan zijn er toch wel enkele plaatsen de moeite waard om te bezoeken. Natuurlijk het gebied rond Battery Park en straten als Pearl Street en Wall Street. Al zie je er niets meer van tussen alle wolkenkrabbers en het beton, hier loop je eigenlijk door de voormalige kolonie! Een enkele plaquette of standbeeld herinneren in dit gebied nog aan de stad van bijna vierhonderd jaar geleden, maar niet veel meer dan dat. Dat is ook in de rest van de stad het geval.
•
kaarten: Cartographics.nl
• foto’s: Michel Verhoeks
• bron: Wikipedia Nieuw Amsterdam, Historien.nl