Nieuwe Hollandse Waterlinie

De Nieuwe Hollandse Waterlinie is een verdedigingslinie van 85 kilometer lang. De linie loopt van Muiden tot aan de Biesbosch en is 3 tot 5 kilometer breed. Ze bestaat uit 45 forten, 6 vestingen, 2 kastelen, 85 mitrailleurkazematten, ruim 700 betonnen schuilplaatsen en kazematten en ruim 100 militaire sluizen en waterwerken. De Nieuwe Hollandse Waterlinie is het grootste rijksmonument van Nederland.

Tussen 1815 en 1940 maakte de Nieuwe Hollandse Waterlinie het westen van Nederland onbereikbaar voor de vijand. Water was onze bondgenoot. Als er oorlog was, konden militairen brede stroken land onder water zetten. Met een laagje water tot kniehoogte sloegen ze twee vliegen in één klap: Het land was onbegaanbaar voor soldaten, voertuigen of paarden. En voor boten was het te ondiep om doorheen te varen.

Geschiedenis

De eerste schetsen voor de Nieuwe Hollandse Waterlinie dateren van het eind van de achttiende eeuw. Cornelis Krayenhoff, vanaf 1796 directeur der Hollandse Fortificatiën, pleitte voor een verschuiving van de oude Hollandse Waterlinie in oostelijke richting, zodat ook Utrecht daarbinnen zou vallen. Na de inlijving in het Franse keizerrijk bleek dat Napoleon Bonaparte belangstelling had voor dit plan, omdat daarmee de voor hem strategisch belangrijke stad Amsterdam goed verdedigd zou kunnen worden. Tot een uitvoering kwam het echter niet. Na de val van Napoleon werd het project weer ter hand genomen, en in 1815 besloot koning Willem I tot uitvoering ervan.

De bouw nam geruime tijd in beslag. Het gehele complex van sluizen, forten en andere werken dat in 1815 was gepland werd pas omstreeks 1870 voltooid. In de jaren daarna zou er, vooral onder invloed van technische ontwikkelingen op het gebied van geschut en munitie, nog voortdurend aan de forten verbouwd worden, en wel tot aan de mobilisatie van 1939.

Hoewel de forten de meest “zichtbare” onderdelen van de waterlinie waren, was de werking van de linie vooral afhankelijk van de samenhang tussen de diverse onderdelen. Een klein sluisje of dijkje kon een essentieel onderdeel zijn, omdat het moest zorgen voor het exact reguleren van het inundatiepeil.

In dit verband mag de naam van de waterbouwkundig ingenieur Jan Blanken niet onvermeld blijven, die de reeds eerder bedachte waaiersluis in de linie toepaste. Hiermee konden sluisdeuren ook tegen een waterdruk in geopend worden.

Forten

Op plaatsen waar inundatie niet mogelijk was, of op plaatsen waar wegen de linie doorkruisten, bouwde men forten. Ieder fort dat men bouwde was aangepast aan de specifieke eisen die het landschap op die locatie stelde. Daarom is bijna ieder fort een uniek bouwwerk, behalve de dubbelgangers Fort Kijkuit en Fort Spion. Fort bij Tienhoven is ook gelijk aan de eerder genoemde werken, maar in spiegelbeeld gebouwd. Verder is het bomvrije wachthuis van Fort Blauwkapel en Fort Vossegat identiek.

De geïnundeerde gebieden vormden het hoofdbestanddeel van de verdediging. Door het water naderende vijandelijke troepen zouden worden afgeslagen met platte schuiten, voorzien van licht geschut; uitleggers geheten. De forten dienden ter verdediging van zwakke plekken in de linie (de accessen), en ter bescherming van de inundatiesluizen die het water toelieten en waarmee het waterpeil geregeld werd.

De Nieuwe Hollandse Waterlinie heeft een nieuwe functie gekregen. Het is nu een prachtig groen en open gebied met spannende bouwwerken een veel mogelijkheden voor recreatie.

UNESCO Werelderfgoed

De Nieuwe Hollandse Waterlinie is genomineerd voor de UNESCO Werelderfgoedstatus. De verdedigingslinie rondom Amsterdam: De Stelling van Amsterdam heeft de UNESCO status al sinds 1996. Nederland wil deze status nu uitbreiden met het grootste rijksmonument van het land: de Nieuwe Hollandse Waterlinie.

Bronnen:
Kaart: Cartographics
Foto’s: Michel Verhoeks

Nieuwe Hollandse Waterlinie
Wikipedia Nieuwe Hollandse Waterlinie